عوارض کراتین مونوهیدرات چیست؟
چرا بحث عوارض کراتین مهم است؟
در دنیای امروز که علم تغذیه ورزشی به سرعت در حال پیشرفت است، مکمل‌های بدنسازی جایگاه ویژه‌ای میان ورزشکاران پیدا کرده‌اند. از بین ده‌ها مکمل موجود، کراتین مونوهیدرات همواره یکی از پرطرفدارترین و پرمصرف‌ترین‌ها بوده است. طبق آمار، بیش از ۷۰ درصد بدنسازان حرفه‌ای و حتی ورزشکاران المپیکی در دوره‌های تمرینی خود از کراتین استفاده می‌کنند.
اما با وجود این محبوبیت جهانی، هنوز هم شایعات و نگرانی‌هایی درباره عوارض کراتین مونوهیدرات وجود دارد. برخی آن را بهترین مکمل برای افزایش حجم و قدرت می‌دانند، و برخی دیگر هشدار می‌دهند که ممکن است کلیه‌ها یا کبد را تحت فشار قرار دهد. همین تضادها باعث شده که بدنسازان همیشه با این پرسش مواجه باشند:
کراتین مونوهیدرات دقیقاً چیست و عوارض واقعی آن کدامند؟
برای پاسخ به این سؤال، باید اول ماهیت کراتین را بشناسیم، بدانیم بدن ما چطور از آن استفاده می‌کند و بعد سراغ فواید و عوارض احتمالی برویم.
کراتین مونوهیدرات چیست؟
کراتین ماده‌ای طبیعی است که بدن انسان به طور خودکار آن را تولید می‌کند. این ترکیب از سه اسیدآمینه مهم تشکیل شده است:
آرژنین
گلیسین
متیونین
حدود ۹۵ درصد کراتین بدن در عضلات اسکلتی ذخیره می‌شود و بخش کوچکی از آن هم در مغز، قلب و سایر اندام‌ها وجود دارد. وظیفه اصلی کراتین تأمین سریع انرژی برای حرکات شدید و کوتاه‌مدت است.
کراتین مونوهیدرات به عنوان یک مکمل ورزشی در واقع همان کراتین طبیعی است که با فرمی پایدار و پودری تهیه می‌شود تا بدن بتواند ذخایر خود را افزایش دهد. دلیل اصلی محبوبیت آن هم این است که:
نسبت به سایر مکمل‌ها بیشترین تحقیقات علمی روی آن انجام شده
ارزان‌ترین فرم کراتین در بازار است
اثرگذاری آن در افزایش قدرت و حجم عضلانی بارها ثابت شده است
کراتین در بدن چگونه عمل می‌کند؟
برای درک بهتر عملکرد کراتین، باید اول با مفهوم ATP آشنا شویم.
ATP چیست؟
ATP یا آدنوزین تری‌فسفات منبع اصلی انرژی بدن است. هر بار که عضلات شما منقبض می‌شوند، ATP مصرف می‌شود. مشکل اینجاست که ذخایر ATP بسیار محدود هستند و تنها برای چند ثانیه فعالیت شدید کافی‌اند.
نقش کراتین
اینجاست که کراتین وارد عمل می‌شود. کراتین در بدن به فرم فسفوکراتین ذخیره می‌شود. وقتی ATP مصرف شد و به ADP تبدیل شد، فسفوکراتین یک گروه فسفات به ADP می‌دهد و دوباره ATP تولید می‌شود. این فرآیند یعنی بازسازی سریع انرژی.
به زبان ساده:
وقتی وزنه سنگین می‌زنید یا اسپرینت می‌روید، ATP سریع تمام می‌شود
کراتین کمک می‌کند ATP دوباره ساخته شود
بنابراین می‌توانید چند تکرار بیشتر بزنید یا تمرین شدیدتری انجام دهید
همین مکانیزم ساده، راز اصلی موفقیت کراتین در دنیای بدنسازی است.
تاریخچه مصرف کراتین در ورزش
کراتین اولین بار در سال ۱۸۳۲ توسط یک دانشمند فرانسوی به نام “میشل شِورول” کشف شد. او متوجه شد که این ترکیب در گوشت وجود دارد. بعدها مشخص شد که بدن انسان نیز خودش قادر به تولید کراتین است.
اما مصرف مکمل کراتین در ورزش به دهه ۱۹۹۰ بازمی‌گردد. در المپیک ۱۹۹۲ بارسلونا، برخی از ورزشکاران از کراتین برای افزایش توان خود استفاده کردند و نتایج فوق‌العاده‌ای گرفتند. از آن زمان تا امروز، کراتین به یکی از پرمصرف‌ترین مکمل‌ها در جهان تبدیل شده است.
امروزه تقریباً در تمام باشگاه‌های بدنسازی، از آماتور گرفته تا حرفه‌ای، نام کراتین به گوش می‌رسد.
چرا کراتین مونوهیدرات محبوب‌ترین فرم کراتین است؟
شاید برایتان سؤال باشد که چرا با وجود انواع مختلف کراتین (مثل کراتین HCL، کراتین مالات، کراتین اتیل استر و…)، همچنان کراتین مونوهیدرات پرمصرف‌ترین نوع باقی مانده است.
دلایل:
- اثبات علمی: بیش از ۵۰۰ تحقیق علمی معتبر اثرگذاری کراتین مونوهیدرات را تأیید کرده‌اند.
- قیمت مناسب: نسبت به سایر فرم‌ها ارزان‌تر است.
- اثرگذاری بالا: افزایش قابل توجه قدرت، توان و حجم عضلانی.
- دسترس‌پذیری: تقریباً در همه فروشگاه‌های مکمل ورزشی پیدا می‌شود.
نگاه بدنسازان به کراتین مونوهیدرات
برای یک بدنساز، هیچ چیز مهم‌تر از پیشرفت محسوس در تمرینات نیست. وقتی شما می‌بینید با مصرف کراتین می‌توانید:
چند کیلو وزنه سنگین‌تر بزنید
تعداد تکرارهای بیشتری انجام دهید
ریکاوری سریع‌تری داشته باشید
طبیعی است که به این مکمل اعتماد کنید. بسیاری از قهرمانان بدنسازی اعتراف کرده‌اند که کراتین جزء ثابت برنامه تغذیه ورزشی آن‌هاست.
با این حال، باید یادآور شد که کراتین معجزه نمی‌کند. این مکمل تنها زمانی نتیجه‌بخش است که همراه با یک برنامه تمرینی اصولی و رژیم غذایی مناسب باشد.
چرا شایعات زیادی درباره عوارض کراتین وجود دارد؟
هر زمان که یک مکمل محبوب و پرمصرف می‌شود، شایعات نیز اطراف آن شکل می‌گیرند. درباره کراتین مونوهیدرات هم این مسئله صادق است. بسیاری از افراد بدون پشتوانه علمی ادعا می‌کنند که کراتین به کلیه‌ها آسیب می‌زند یا باعث ریزش مو می‌شود.
علت اصلی این شایعات چند مورد است:
- احتباس آب: چون کراتین باعث نگهداری آب در عضلات می‌شود، برخی تصور می‌کنند برای کلیه مضر است.
- مصرف اشتباه: بعضی‌ها دوزهای بالا و غیر استاندارد مصرف می‌کنند و دچار مشکلات گوارشی می‌شوند.
- اطلاعات قدیمی: در دهه‌های قبل تحقیقات کافی وجود نداشت و برخی پزشکان بدون سند معتبر هشدار می‌دادند.
- تجربیات فردی: اگر فردی بعد از مصرف کراتین دچار دل‌درد یا اسهال شود، به سرعت آن را به عنوان عارضه عمومی معرفی می‌کند.
واقعیت این است که بیشتر این نگرانی‌ها علمی نیستند و تحقیقات نشان داده‌اند که کراتین برای افراد سالم بی‌خطر است. اما برای درک بهتر، باید در بخش‌های بعدی عوارض احتمالی را دقیق بررسی کنیم.
فواید علمی کراتین مونوهیدرات برای بدنسازان
اگر بخواهیم تنها یک مکمل بدنسازی را به‌عنوان پرقدرت‌ترین و اثبات‌شده‌ترین انتخاب معرفی کنیم، بی‌شک نام کراتین مونوهیدرات در صدر لیست قرار می‌گیرد. بسیاری از افراد زمانی که درباره کراتین صحبت می‌شود، تنها به جنبه افزایش حجم فکر می‌کنند. اما واقعیت این است که کراتین طیف وسیعی از فواید دارد که از افزایش قدرت عضلانی گرفته تا بهبود عملکرد مغزی را شامل می‌شود.
در این بخش به بررسی دقیق و علمی مهم‌ترین مزایای کراتین مونوهیدرات می‌پردازیم.
۱. افزایش قدرت و توان عضلانی
یکی از اصلی‌ترین دلایل محبوبیت کراتین میان ورزشکاران، افزایش قدرت عضلانی است. تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف کراتین می‌تواند بین ۱۰ تا ۱۵ درصد قدرت عضلات را در حرکات سنگین افزایش دهد.
برای مثال، ورزشکاری که در حرکت پرس سینه نهایتاً ۱۰۰ کیلو وزنه می‌زند، با مصرف کراتین می‌تواند این عدد را به ۱۱۰ یا حتی ۱۱۵ کیلو برساند. این افزایش قدرت نه‌تنها انگیزه فرد را بالا می‌برد، بلکه به او امکان می‌دهد با شدت بیشتری تمرین کند و سریع‌تر به رشد عضلانی برسد.
تحقیق معتبر: یک مطالعه در دانشگاه بوفالو نشان داد افرادی که کراتین مصرف کردند، پس از ۸ هفته تمرین قدرتی، ۱۵ درصد پیشرفت بیشتر در توان عضلانی نسبت به گروه کنترل داشتند.
۲. افزایش حجم عضلات (هایپرتروفی)
کراتین نه‌تنها قدرت، بلکه حجم عضلات را هم افزایش می‌دهد. دلیل این اتفاق دو بخش است:
احتباس آب داخل سلولی: کراتین باعث ورود آب به درون سلول‌های عضلانی می‌شود و همین امر باعث پرحجم‌تر و بزرگ‌تر دیده شدن عضلات می‌شود. این اثر تقریباً در همان هفته‌های ابتدایی مصرف نمایان می‌شود.
رشد واقعی فیبرهای عضلانی: برخلاف تصور برخی، این حجم تنها به آب محدود نیست. تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف طولانی‌مدت کراتین به افزایش واقعی پروتئین‌سازی در فیبرهای عضلانی کمک می‌کند.
به همین دلیل، کراتین یکی از اولین مکمل‌هایی است که بدنسازان تازه‌کار و حرفه‌ای سراغ آن می‌روند.
۳. بهبود ریکاوری و کاهش خستگی
تمرینات بدنسازی سنگین اغلب با آسیب‌های میکروسکوپی به عضلات همراه هستند. بدن برای ترمیم این آسیب‌ها به زمان و انرژی نیاز دارد.
کراتین در این مرحله دو کمک مهم می‌کند:
- کاهش سطح کراتین کیناز (نشانگر آسیب عضلانی): مصرف کراتین باعث کاهش آنزیم‌های مرتبط با آسیب می‌شود و نشان می‌دهد عضلات سریع‌تر ترمیم می‌شوند.
- تسریع بازسازی انرژی: همان‌طور که گفتیم، کراتین ذخایر ATP را بازسازی می‌کند، بنابراین بدن در بین ست‌ها یا جلسات تمرینی انرژی بیشتری خواهد داشت.
ورزشکارانی که کراتین مصرف می‌کنند معمولاً از ریکاوری سریع‌تر و خستگی کمتر شکایت دارند، موضوعی که برای بدنسازان حرفه‌ای بسیار حیاتی است.
۴. بهبود عملکرد ورزشی در رشته‌های انفجاری
کراتین تنها برای بدنسازی مفید نیست. هر ورزشی که بر پایه حرکات سریع و انفجاری باشد، از کراتین سود می‌برد.
مثال‌ها:
فوتبالیست‌ها در زمان دویدن‌های سرعتی
بسکتبالیست‌ها هنگام پرش‌های پیاپی
کشتی‌گیران هنگام اجرای فن‌های سنگین
دونده‌های ۱۰۰ متر سرعت
در تمام این رشته‌ها، کراتین باعث می‌شود ورزشکار بتواند چند ثانیه بیشتر با شدت بالا فعالیت کند.
تحقیقات: یک متاآنالیز روی بیش از ۵۰۰ ورزشکار نشان داد که کراتین به‌طور متوسط ۸ درصد توان انفجاری و ۱۴ درصد قدرت عضلانی را افزایش می‌دهد.
۵. فواید عصبی و شناختی (تأثیر بر مغز)
جالب است بدانید که کراتین تنها بر عضلات تأثیر ندارد، بلکه بر مغز هم اثر مثبت می‌گذارد. چون مغز نیز برای فعالیت خود به ATP نیاز دارد.
مطالعات نشان داده‌اند که مصرف کراتین می‌تواند:
حافظه کوتاه‌مدت را بهبود دهد
تمرکز را افزایش دهد
در شرایط استرس ذهنی عملکرد را بهتر کند
حتی در برخی تحقیقات از کراتین به عنوان مکملی برای کمک به بیماران آلزایمر و پارکینسون استفاده شده است. هرچند هنوز در مراحل تحقیقاتی است، اما نتایج امیدوارکننده هستند.
۶. حمایت از سلامت استخوان‌ها
تحقیقات جدید نشان داده‌اند که مصرف کراتین در کنار تمرین مقاومتی می‌تواند به افزایش تراکم استخوان‌ها کمک کند. این موضوع برای بدنسازان و حتی افراد مسن اهمیت دارد، زیرا استخوان‌های قوی‌تر خطر شکستگی را کاهش می‌دهند.
۷. کمک به ورزشکاران گیاه‌خوار
بدن انسان بخش زیادی از کراتین را از طریق غذاهای حیوانی (مانند گوشت قرمز و ماهی) دریافت می‌کند. به همین دلیل گیاه‌خواران معمولاً سطح کراتین پایینی در بدن دارند.
مصرف مکمل کراتین برای این افراد می‌تواند تغییرات بسیار چشمگیری ایجاد کند. در مطالعات دیده شده که گیاه‌خواران پس از مصرف کراتین پیشرفت بیشتری نسبت به افراد گوشت‌خوار داشته‌اند.
۸. افزایش سطح انرژی در تمرینات هوازی
اگرچه کراتین بیشتر برای فعالیت‌های بی‌هوازی (انفجاری و کوتاه‌مدت) شناخته می‌شود، اما برخی تحقیقات نشان داده‌اند که می‌تواند در فعالیت‌های هوازی مثل دویدن طولانی یا دوچرخه‌سواری هم اثر مثبت داشته باشد.
کراتین در این شرایط باعث کاهش خستگی و بهبود توان تحمل تمرین می‌شود.
۹. فواید سلامتی غیر ورزشی
علاوه بر فواید ورزشی، کراتین در برخی جنبه‌های سلامت عمومی هم نقش دارد:
کمک به بیماران مبتلا به افسردگی (مطالعات محدود)
بهبود عملکرد قلبی در بیماران خاص
کاهش خستگی مزمن در برخی بیماری‌ها
اگرچه این اثرات هنوز به‌طور کامل تأیید نشده‌اند، اما آینده‌ی پژوهش‌های کراتین نشان می‌دهد که این ماده فراتر از یک مکمل بدنسازی ساده است.
چرا این فواید برای بدنسازان حیاتی است؟
بدنسازی ورزشی است که نیازمند پیشرفت مداوم است. هر چه بدن شما سریع‌تر ریکاوری کند و توان بیشتری داشته باشد، سریع‌تر به اهداف‌تان می‌رسید. کراتین این امکان را فراهم می‌کند که:
وزنه‌های سنگین‌تری بزنید
با شدت بیشتری تمرین کنید
سریع‌تر رشد عضلانی را تجربه کنید
به همین دلیل است که بسیاری از مربیان حرفه‌ای، کراتین مونوهیدرات را جزو اولین مکمل‌های ضروری برای بدنسازان معرفی می‌کنند.
چرا همه افراد یکسان به کراتین پاسخ نمی‌دهند؟
نکته جالب این است که همه ورزشکاران واکنش یکسانی به کراتین نشان نمی‌دهند.
تقریباً ۷۰ تا ۸۰ درصد افراد پاسخ‌دهنده بالا هستند و پیشرفت چشمگیری تجربه می‌کنند. اما حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد افراد اثر کمتری حس می‌کنند.
دلایل احتمالی:
سطح بالای اولیه کراتین در بدن (مثلاً افرادی که زیاد گوشت می‌خورند)
تفاوت‌های ژنتیکی در جذب و متابولیسم کراتین
روش نادرست مصرف (دوز یا زمان نامناسب)
این موضوع نشان می‌دهد که تجربه شخصی افراد می‌تواند متفاوت باشد.
عوارض کراتین مونوهیدرات چیست؟ – حقیقت یا شایعه؟
کراتین مونوهیدرات با وجود فواید بی‌شماری که دارد، همچنان یکی از بحث‌برانگیزترین مکمل‌های بدنسازی است. بسیاری از مربیان و ورزشکاران از آن دفاع می‌کنند و آن را بی‌خطر می‌دانند، در حالی‌که برخی هشدار می‌دهند ممکن است کلیه‌ها یا کبد را تحت فشار قرار دهد. در این بخش، به‌صورت علمی و دقیق به بررسی این عوارض می‌پردازیم تا بدانیم کدام‌یک واقعیت دارد و کدام تنها یک شایعه است.
۱. عارضه احتمالی: آسیب به کلیه‌ها
شایعه:
یکی از رایج‌ترین باورها این است که کراتین باعث نارسایی یا آسیب کلیه می‌شود. دلیل این نگرانی افزایش سطح کراتینین (ماده دفعی حاصل از تجزیه کراتین) در خون است. چون پزشکان بالا بودن کراتینین را نشانه مشکلات کلیوی می‌دانند، برخی تصور می‌کنند مصرف کراتین مکمل به کلیه فشار می‌آورد.
واقعیت علمی:
مطالعات متعدد (حتی تحقیقات طولانی‌مدت تا ۵ سال) نشان داده‌اند که در افراد سالم، مصرف دوزهای استاندارد کراتین هیچ آسیبی به کلیه‌ها وارد نمی‌کند.
یک تحقیق ۲ ساله روی ۶۰ ورزشکار نشان داد هیچ تغییری در عملکرد کلیه‌ها ایجاد نشد.
افزایش کراتینین در خون طبیعی است، چون نشان‌دهنده مصرف کراتین است نه بیماری.
نکته مهم:
افرادی که مشکلات کلیوی دارند (مانند نارسایی کلیه یا سنگ کلیه) باید از مصرف کراتین خودداری کنند یا حتماً با پزشک مشورت کنند.
۲. عارضه احتمالی: آسیب به کبد
شایعه:
برخی ادعا می‌کنند که کراتین ممکن است کبد را تحت فشار قرار دهد، چون در متابولیسم پروتئین‌ها نقش دارد.
واقعیت علمی:
تا کنون هیچ تحقیق معتبر علمی رابطه‌ای بین کراتین و آسیب کبدی در افراد سالم پیدا نکرده است. حتی در مصرف طولانی‌مدت، آنزیم‌های کبدی (مانند ALT و AST) تغییری نکرده‌اند.
تنها افرادی که بیماری کبدی زمینه‌ای دارند باید احتیاط کنند.
۳. عارضه احتمالی: گرفتگی عضلات و دهیدراتاسیون (کم‌آبی)
شایعه:
چون کراتین باعث جذب آب به درون سلول‌های عضلانی می‌شود، برخی تصور می‌کنند بدن دچار کم‌آبی می‌شود و این می‌تواند منجر به گرفتگی عضلات یا حتی گرمازدگی شود.
واقعیت علمی:
تحقیقات نشان داده‌اند که برعکس، مصرف کراتین می‌تواند حتی خطر دهیدراتاسیون را کاهش دهد، زیرا ذخیره آب در سلول‌ها بیشتر می‌شود. هیچ مدرک علمی مبنی بر افزایش گرفتگی عضلات در مصرف‌کنندگان کراتین وجود ندارد.
توصیه:
برای اطمینان، بهتر است ورزشکاران روزانه حداقل ۳ تا ۴ لیتر آب مصرف کنند، به‌ویژه در دوره‌های مصرف کراتین.
۴. عارضه احتمالی: مشکلات گوارشی
واقعیت:
برخی افراد در روزهای ابتدایی مصرف کراتین دچار مشکلاتی مثل:
نفخ
اسهال
دل‌درد
می‌شوند. این مشکلات معمولاً به دلیل مصرف دوز بالا یا خالی بودن معده هنگام مصرف رخ می‌دهد.
راه‌حل:
کراتین را همراه با غذا مصرف کنید.
به‌جای مصرف دوزهای سنگین، مقدار روزانه (۳ تا ۵ گرم) را رعایت کنید.
در صورت لودینگ (۲۰ گرم روزانه)، آن را در ۴ وعده ۵ گرمی تقسیم کنید.
۵. عارضه احتمالی: افزایش وزن ناخواسته
کراتین به دلیل جذب آب در عضلات، معمولاً باعث افزایش وزن بین ۱ تا ۳ کیلوگرم در هفته‌های اول می‌شود. این افزایش وزن در واقع چربی نیست، بلکه آب درون‌سلولی است. برای بدنسازانی که به دنبال افزایش حجم هستند، این موضوع مثبت است. اما برای ورزشکارانی که در رشته‌های وزنی (مثل کشتی یا جودو) فعالیت می‌کنند، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
۶. عارضه احتمالی: ریزش مو
شایعه:
برخی می‌گویند کراتین باعث افزایش سطح هورمون DHT می‌شود که عامل ریزش مو است.
واقعیت علمی:
تنها یک تحقیق کوچک روی ۲۰ بازیکن راگبی افزایش DHT پس از مصرف کراتین را نشان داد. اما سایر تحقیقات این موضوع را تأیید نکردند. بنابراین هیچ مدرک قوی برای ارتباط کراتین و ریزش مو وجود ندارد.
اگر فردی به‌طور ژنتیکی مستعد ریزش مو باشد، ممکن است مصرف کراتین این روند را تسریع کند، اما برای عموم افراد خطری ندارد.
۷. مصرف بیش‌ازحد کراتین
در ادامه مقاله عوارض کراتین مونوهیدرات چیست؟
هر مکملی اگر به مقدار زیاد مصرف شود، می‌تواند مضر باشد. مصرف بیش‌ازحد کراتین (مثلاً بالای ۲۰ گرم روزانه برای مدت طولانی) می‌تواند:
مشکلات گوارشی
فشار غیرضروری بر کلیه‌ها
عدم تعادل الکترولیتی
ایجاد کند.
دوز ایمن:
اکثر تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف روزانه ۳ تا ۵ گرم کراتین مونوهیدرات برای افراد سالم کاملاً بی‌خطر است.
۸. تفاوت‌های فردی در عوارض
همان‌طور که در فواید کراتین گفتیم، همه افراد به یک شکل به کراتین پاسخ نمی‌دهند. در مورد عوارض هم همین‌طور است. بعضی‌ها ممکن است هیچ مشکلی حس نکنند، در حالی‌که برخی دیگر حتی با مصرف کم دچار نفخ یا اسهال شوند.
این موضوع طبیعی است و به ژنتیک، تغذیه و سبک زندگی هر فرد بستگی دارد.
چگونه عوارض کراتین را به حداقل برسانیم؟
۱. دوز مناسب: بیشتر از ۵ گرم روزانه مصرف نکنید، مگر در دوره لودینگ.
- تقسیم دوز: اگر قصد لودینگ دارید، مقدار روزانه را به ۴ وعده تقسیم کنید.
- مصرف با آب کافی: روزانه حداقل ۳ لیتر آب بنوشید.
- مصرف همراه غذا: احتمال مشکلات گوارشی را کاهش می‌دهد.
- پرهیز در بیماری‌های کلیوی یا کبدی: افراد با سابقه بیماری بهتر است از مصرف خودداری کنند.
- مشورت با پزشک: اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید یا بیماری زمینه‌ای دارید، حتماً مشورت کنید.
جمع‌بندی عوارض کراتین مونوهیدرات چیست؟
برای افراد سالم، کراتین مونوهیدرات یکی از ایمن‌ترین مکمل‌های ورزشی است.
شایع‌ترین عوارض واقعی آن مشکلات گوارشی خفیف و افزایش وزن ناشی از آب است.
شایعاتی مثل آسیب کلیه، کبد یا ریزش مو هنوز پشتوانه علمی قوی ندارند.
رعایت دوز استاندارد و مصرف آب کافی، تقریباً تمام عوارض را از بین می‌برد.
